باشگاه خبرنگاران جوان؛ زهره شعبانی - در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر مقدس قم، صدای مرثیه‌هایی که از پشت درهای نیمه‌باز خانه‌ها به گوش می‌رسد، گویای سنتی‌ است که از نسل‌های پیش به یادگار مانده؛ آیینی که در ماه محرم، خانه‌ها را به حسینیه‌هایی بی‌تکلف بدل می‌کند.

هیاهوی روزهای محرم، وقتی که شور و نوای عزاداری کوچه‌ها را دربرمی‌گیرد، خانه‌هایی در دل این شهر پیدا می‌شوند که سالیان‌سال است درهایشان به روی عزاداران اهل‌بیت باز بوده‌اند. روضه‌های خانگی، این مجالس صمیمی و مردمی، در قم  روایت‌گر تاریخ سرخ عاشورا هستند.

اینجا هر خانه یک حسینیه است

یکی از اهالی قدیمی محله‌  باجک می‌گوید: یادم میاد مادر بزرگم از پنجاه سال پیش مجلس روضه داشت. اون موقع هنوز بلندگو نبود. صدا فقط با صدای گریه‌ها بلند می‌شد... خونه ما انگار تکیه‌ کوچیکی شده بود.

 ساکنان محله‌های سرتاسر شهر، به‌ویژه مناطق قدیمی‌تر مانند صفائیه، چهارمردان و خیابان آذر، روضه‌ها را بخشی از هویت خانوادگی خود می‌دانند. برخی حتی تاریخ دقیق آغاز این مجالس را در خاطرات مکتوب نسل قبل نگه‌ داشته‌اند.

خانم احمدی، معلم بازنشسته عنوان می‌کند:ما از بچگی یاد گرفتیم که محرم فقط یک ماه عادی نیست. هر سال از اول محرم تا شام غریبان، فرش‌ها پهن می‌شد، چای آتیشی دم می‌کردیم و صدای روضه تو خونه‌مون می‌پیچید.

 این مجالس در بسیاری از مواقع بدون هیچ تبلیغی برگزار می‌شوند، اما مردم از طریق زبان به زبان، از آن‌ها باخبر می‌شوند و حضور پیدا می‌کنند.

این خودجوشی و اصالت یکی از ویژگی‌های برجسته روضه‌های خانگی در قم است. روحانی جوانی که در یکی از این مجالس سخنرانی می‌کند، می‌گوید: در روضه‌ خانگی ارتباط دل‌ها خیلی نزدیک‌تر است. مخاطب رو می‌فهمی، باهاش زندگی می‌کنی. شاید همین باعث شده که این مجالس بعد از صدها سال هنوز سرپا باشند.

روضه‌های خانگی در قم نه‌تنها شکلی از عزاداری‌اند، بلکه سندی زنده از تداوم فرهنگ عاشورا هستند؛ در جهانی که سرعت و تکنولوژی فاصله‌ها را بیشتر کرده، این مجالس، فرصتی برای نزدیکی دل‌ها و یادآوری محبت به اهل‌بیت‌اند؛ آیینی که در عین سادگی، عمقی بی‌انتها دارد.

 خانه‌ای که قرن‌ها روضه می‌خواند؛ روایت ۱۲۰ سال نوای حسین (ع) در محله شادقلی‌خان قم

در دل یکی از کهن‌ترین محله‌های شهر قم، خانه‌ای آرام گرفته که دیوارهایش سال‌هاست با صدای روضه گره خورده‌اند. خانه‌ای هزار و چهارصد و پنجاه متری که ۱۲۰ سال است،  مأمن هزاران عزادار شده است. اینجا فقط یک بنا نیست؛ میراثی‌ست که نسل‌به‌نسل در دل مردم مانده است.

خانه قدیمی وقف عزای حسینی

 در محله‌ تاریخی شادقلی‌خان، خانه‌ای قدیمی متعلق به مرحوم حاج میرزا باقر روحانی، همچون فانوسی فروزان در ایام محرم و صفر می‌درخشد. این خانه‌ ۱۵۰ ساله که ۳۰ سال پس از ساخت وقف عزای حسینی شد، اکنون بیش از یک قرن است که به نیت صاحب‌خانه، به روضه‌خانه‌ای بزرگ بدل شده است.

هر سال در دهه آخر ماه صفر، حیاط و اتاق‌های این خانه با پارچه‌های مشکی پوشانده می‌شوند و صدای نوحه‌خوانی، فضای آن را پر می‌کند. آماده‌سازی و خدمت‌رسانی به هزاران عزادار، ماه‌ها پیش از شروع مراسم آغاز می‌شود.

یکی از خادمان جوان خانواده می‌گوید: از بچگی کنار پدرم در پذیرایی خدمت می‌کردم. الان نوبت ما شده که این امانت رو نگه داریم. روضه‌ی این خونه، مثل نفس برای ماست.

در روز‌های اوج عزاداری، جمعیتی بالغ بر سه هزار نفر پای منبر وعظ و مرثیه می‌نشینند. این حضور گسترده، بدون هیچ تبلیغ رسانه‌ای و صرفاً با تکیه بر شناخت مردمی و پیوند قلب‌ها با این مکان صورت می‌گیرد.

 یکی از بانوان سالمند محله می گوید:من بچه بودم می‌اومدم اینجا، کنار مادرم روضه گوش می‌دادم. الان نوه‌هام هم میان. این خونه برا ما فقط یه مکان نیست؛ تکه‌ای از دل‌مونه.

از دیگر وجوه برجسته این مجلس، نیت وقف واقف آن است؛ به‌گفته‌ی نواده‌ حاج میرزا باقر روحانی:جد بزرگ ما یک‌سوم اموالش رو برای عزاداری امام حسین (ع) وقف کرد و ما هم طبق وصیت، سال به سال این سنت رو با عشق ادامه می‌دیم

خانه‌ میرزا باقر روحانی در شادقلی‌خان، تنها یک روضه‌خانه نیست؛ داستانی‌ست زنده از استمرار عشق، ایمان و فرهنگ مذهبی کهن شهر قم. این محفل خانگی نمونه‌ای درخشان از آن است که چگونه یک نیت خالص می‌تواند صد و بیست سال، خانه‌ای را زنده و دل‌های بسیاری را گرم نگه دارد.

 چای روضه‌های خانگی؛ آرامشی میان اشک‌ها

در خانه‌هایی که روضه برپا می‌شود، چای طعم دیگری دارد؛ طعمی از دل، از نیت، از محبت بی‌دریغ به خاندان نور. چای روضه‌های خانگی نه فقط نوشیدنی، که واسطه‌ای‌ست میان دل‌های عزادار و آسمان، میان اندوه‌های بی‌صدا و لبیک‌های بی‌کلام.

این چای را پیرزنی با دست‌هایی لرزان در سکوت دم کرده، در حالی که لب‌هایش زیر لب ذکر مصیبت می‌گوید. سماورش، همان گوشه‌ی قدیمی آشپزخانه، انگار خود را وقف عزای حسین (ع) کرده. قند‌های کنار سینی، خاطرات ده‌ها روضه را در دل دارند و فنجان‌ها، لبریز از نجوا‌های مومنانه‌اند.

وقتی فنجانی از چای روضه خانگی را در دست می‌گیری، حس می‌کنی در دل مجلسی بی‌پیرایه نشسته‌ای، جایی که بغض‌ها می‌شکنند، اشک‌ها جاری می‌شوند، و هر جرعه‌اش به اندازه‌ی یک روضه آرامت می‌کند. چای روضه، آرام، اما عمیق، در جان می‌نشیند.

بهره‌مندی ۱۲۰۰ هیئت و محفل روضه خانگی در قم از خدمات ویژه تا پایان ماه صفر

بنا بر اعلام اداره‌کل تبلیغات اسلامی استان قم،هیئات مذهبی، محافل روضه خانگی، اقشار مختلف مردم و کانون‌های فرهنگی و تبلیغی از ۲۲ خردادماه تا پایان ماه صفر می‌توانند از خدماتی که به همت اداره‌کل تبلیغات اسلامی استان قم در راستای بهبودبخشی مراسمات مذهبی انجام می‌شود، بهره‌مند شوند که از جمله آنها می‌توان به توزیع ارزاقی همچون برنج، گوشت قرمز، مرغ، شکر به قیمت تنظیم بازار اشاره کرد. 

این اقلام با تخفیف برای تشکل‌های دینی و هیئات مذهبی از طریق ثبت درخواست در سامانه سمپات به آدرس https://sampat.sazmanheyat.ir/#/login انجام می‌شود و تاکنون بالغ بر ۱۲۰۰ هیئت مذهبی از اقشار مختلف عموم مردم، بانوان، نوجوانان، محافل روضه‌های خانگی، کانون‌های فرهنگی و تبلیغی از طریق این سامانه و مراجعه به سازمان صمت و جهاد کشاورزی، موفق به دریافت ارزاق شده‌اند.

تأثیرات اجتماعی و فرهنگی روضه‌های خانگی

روضه های خانگی  آیینی که نه‌فقط یادآور مصائب اهل‌بیت است، بلکه بافت اجتماعی و هویتی یک جامعه را نیز شکل می‌دهد.

 تأثیرات اجتماعی روضه‌های خانگی

 روضه‌های خانگی بستری برای دیدار و گفت‌و‌گو میان اهالی یک محله هستند. افرادی که شاید در طول سال با هم ارتباط محدودی دارند، در این مجالس دور یکدیگر جمع می‌شوند و این صمیمیت، حس انسجام و هم‌دلی را تقویت می‌کند.

 مشارکت جمعی و روحیه خدمت

 تهیه چای، پخش نذری، آماده‌سازی مکان و پذیرایی از عزاداران، همگی با مشارکت افراد مختلف، از کودک تا سالمند، انجام می‌گیرد. این کار تیمی ناخودآگاه روحیه‌ی مسئولیت‌پذیری و اتحاد اجتماعی را تقویت می‌کند.

نقش تربیتی و خانوادگی

 کودکان با حضور در این محافل، از سنین کم با مفاهیم ایثار، همدلی، محبت و وفاداری آشنا می‌شوند. هم‌نشینی نسل‌ها در یک فضای معنوی، نوعی آموزش نانوشته است که فراتر از کلاس درس عمل می‌کند.

 بسیاری از مردم در این مجالس با افرادی جدید آشنا می‌شوند؛ ارتباطاتی که بعد‌ها ممکن است منجر به همکاری‌های اجتماعی، اقتصادی یا حتی ازدواج‌های سنتی شود.

 تأثیرات فرهنگی روضه‌های خانگی

 برگزاری این مجالس نسل‌به‌نسل، یکی از ابزار‌های زنده نگه‌داشتن فرهنگ عاشورایی در بستر خانه‌هاست. وقتی خانه به حسینیه بدل شود، باور مذهبی بخشی از زیست روزمره مردم می‌شود.

حفظ معماری و نماد‌های فرهنگی

 بسیاری از این روضه‌ها در خانه‌های قدیمی با معماری سنتی برگزار می‌شوند. این مراسم‌ها به بهانه‌ای برای حفظ و مراقبت از بافت تاریخی شهر تبدیل شده‌اند.

الهام‌بخشی هنری و ادبی

 نغمه‌ها، اشعار، و مراثی‌ای که در این محافل خوانده می‌شود، نقشی پررنگ در ادبیات آیینی دارند. بسیاری از مداحان و شاعران مذهبی نیز از همین مجالس خانگی آغاز کرده‌اند.

روضه‌های خانگی فقط آیینی مذهبی نیستند؛  یک پدیده‌ اجتماعی-فرهنگی‌اند که ریشه در هویت جمعی مردم دارند. از تقویت همبستگی تا انتقال ارزش‌ها، این مجالس همچنان یکی از ستون‌های  تأثیرگذار جامعه‌ مذهبی ما هستند.